Thấy người bị đột quỵ, những điều nên và không nên làm
Đột quỵ là một tổn thương đến não xảy ra khi dòng máu cung cấp cho não bị gián đoạn hoặc giảm đáng kể.
Các khuyến cáo từ bệnh viện đại học University of Pennsylvania, Hội Đột Quỵ Hoa Kỳ, và Hội Tim Mạch Hoa Kỳ, về những điều nên làm gì và không nên làm gì khi thấy có người bị đột quỵ.
BA ĐIỀU NÊN LÀM
1-Gọi bác sĩ khẩn cấp 911 và báo cho tổng đài là “Tôi nghĩ là tôi bị đột quỵ hay ba tôi/má tôi bị đột quỵ”. Đây là bước đầu tiên và quan trọng nhất.
-Các triệu chứng thường gặp của người đột qụy là bị méo mặt, lệch một bên mặt (face), yếu, tê, liệt tay chân một bên (arm), hỏi bệnh nhân có thể đưa tay, co chân hay không? và giọng nói thay đổi (speech). Các triệu chứng khác gồm nhức đầu, mắt mờ, lơ mơ, mất cân bằng khi đi đứng.
-Các triệu chứng của đột quỵ thường xảy ra rất nhanh, khác hẳn với hoạt động thường ngày của bệnh nhân
-Một số bệnh khác cũng có thể có triệu chứng giống đột quỵ như tụt đường huyết trong bệnh tiểu đường hay bị lên cơn sợ hãi (panic attack). Dù vậy, quý vị cần phải gọi bác sĩ ngay lập tức, khi thấy những triệu chứng trên.
2-Ghi xuống triệu chứng đầu tiên xảy ra khi nào và trong tình huống nào.
-Trong chữa trị đột quỵ, thời gian là vàng, nhất là trong khoảng 4 giờ đầu tiên khi xảy ra đột quỵ vì bệnh nhân có thể được cho dùng thuốc làm tan cục máu đông, dựa vào triệu chứng đột quỵ xảy ra khi nào. Các can thiệp khác về đột quỵ cũng sẽ thực hiện trong 24 giờ để có hiệu quả tốt nhất.
– Vì vậy, ghi xuống thời điểm quan sát xảy ra đột quỵ và triệu chứng ví dụ như gặp bệnh nhân bị đột nhiên liệt một bên tay lúc 1:30 chiều, để báo cho chuyên viên cấp cứu.
3-Giữ bệnh nhân tỉnh táo, và làm hô hấp hồi sức khẩn cấp CPR nếu bệnh nhân không còn thở
-Khi quý vị quan sát ai đó bị đột quỵ, quý vị cần giữ cho họ bình tĩnh và tỉnh táo cho đến khi nhân viên y tế đến nơi. Giữ cho bệnh nhân ở vị trí thoải mái, tránh bị té ngã. Xem xét có các dị vật trong miệng có thể làm cản đường thở.
Nếu có thể dìu bệnh nhân ngồi dựa vào hay nằm xuống một bên, quan trọng nhất là tiếp tục nói chuyện và giữ bệnh nhân tỉnh táo. Các nghiên cứu gần đây chỉ ra vị trí ngồi hay nằm không ảnh hưởng đến chữa trị và tiên lượng đột quỵ (2).
-Kiểm tra mạch ở cổ tay (phía bên ngón tay cái), ở cổ, và quan sát nhịp thở. Khi gặp bệnh nhân không tỉnh táo và kiểm tra không thấy mạch đập, nên làm CPR. Nếu không biết làm hô hấp nhân tạo CPR thì tổng đài 911 sẽ hướng dẫn cách làm.
-Làm CPR quan trọng nhất là ép tim đủ sâu và liên tục, dùng hai bàn tay ép thẳng vào ngực sâu khoảng 2 inch (5cm) và nhịp 100 lần/phút và liên tục ít nhất là 2 phút, sau đó đổi người để giữ CPR được liên tục. Với người không chuyên môn y khoa, không cần phải làm thổi ngạt (3) như “miệng thổi miệng” hay thấy trong phim.
-Trong đại dịch COVID-19, có thể đặt miếng vải hoặc khăn giấy che miệng bệnh nhân, và nhớ đeo khẩu trang lúc làm CPR.
Đột quỵ là khi não bị thiếu oxygen và dinh dưỡng và các tế bào não bắt đầu chết trong vòng vài phút. Do đó, đột quỵ được coi là một tình huống cấp cứu y tế và cần có chẩn đoán và điều trị kịp thời.
Đột quỵ, thường gọi là “tai biến mạch máu não”, là nguyên nhân hàng đầu của tàn tật và tử vong trên toàn thế giới. Gần 800,000 người Mỹ bị đột quỵ hàng năm, trong đó gần 137,000 người tử vong và cuộc sống của những người sống sót thay đổi mãi mãi.
Ngày nay có khoảng 6.5 triệu người sống sót qua đột quy đang sống ở Mỹ. Nhiều năm trước, đột quỵ được coi là không thể chữa trị, nhưng điều này không còn đúng nữa, đặc biệt là với các kỹ thuật mới hiện nay.
3 ĐIỀU KHÔNG NÊN LÀM
1. Đừng để bệnh nhân lịm đi hay mất tỉnh táo trong lúc gọi cấp cứu (911). Cố giữ cho bệnh nhân tỉnh táo và bình tĩnh cho đến khi chuyên viên cấp cứu đến.
Một số bệnh nhân cảm giác buồn ngủ và muốn đi ngủ khi bị đột quỵ. Quý vị giữ họ tỉnh táo, đừng cho họ đi ngủ mà gọi khẩn cấp ngay vì thời gian là vàng trong chữa trị đột quỵ.
2. Đừng tự tiện cho bệnh nhân uống thuốc, đồ ăn, hay nước uống, hay chích kim vào các đầu ngón tay.
-Đừng nên nghe theo người khác hay trên mạng online cho bệnh nhân nghi ngờ đột quỵ uống thuốc hay bất kỳ thứ gì vào miệng, kể cả thuốc Aspirin.
Cho thuốc hay thuốc ăn vào miệng có thể làm cản trở đường thở, làm tệ hơn tình hình. Thuốc Aspirin này chỉ nên cho bệnh nhân nếu như có sự hướng dẫn của chuyên viên cấp cứu.
-Không nên tự ý chích kim vào 10 đầu ngón tay của bệnh nhân, đây là cách làm không khoa học và có thể mất thời gian vàng để chữa trị đột quỵ
-Trong trường hợp đột quỵ do vỡ mạch máu, uống Aspirin vào sẽ làm tình hình tệ hơn do Aspirin là thuốc làm loãng máu.
3. Đừng tự lái xe vào bệnh viện hay tự ý chở bệnh nhân đột quỵ vào bệnh viện
-Khi nghi ngờ mình hay người thân mắc đột quỵ, nhiều người muốn tự lái xe vào bệnh viện hay chở người thân mình vào bệnh viện càng sớm càng tốt, thay vì đợi xe cấp cứu đến. Điều này không nên vì đột quỵ có thể làm khả năng lái xe của quý vị tệ hơn, dẫn đến tai nạn giao thông.
Với người thân, việc chở bằng xe thường không có phương tiện hỗ trợ sẽ càng nguy hiểm nếu bệnh nhân cần hỗ trợ oxygen hay thậm chí đặt ống thở nội soi.
-Chữa trị đột quỵ ngày nay bắt đầu bằng việc gọi bác sĩ khẩn cấp và nhiều cách chữa sẽ được chuyên viên cấp cứu thực hiện trong lúc vận chuyển bệnh nhân đến bệnh viện.
BS Huynh Wynn Tran
