Các Hồ Sơ Án Phong Thánh Việt NamNgày 19-6-1988 Đức Thánh Cha Gioan Phaolo II tôn phong Hiển Thánh cho 117 vị Chân Phúc tử đạo Việt Nam, tức là đúng 126 năm sau ngày tử đạo của vị chết cuối cùng vào tháng 6-1862, và 243 năm tính từ ngày tử đạo của vị Chân Phúc đầu tiên. Ngoài số 117 vị Chân Phúc còn rất nhiều vị tử đạo khác đã được nhận vào sổ đáng kính hay tôi tớ Chúa. Trong khoảng thời gian dài ấy các hồ sơ điều tra đã được tiến hành rất kỹ lưỡng trong nhiều đợt khác nhau mà chúng tôi xin vắn tắt trình bầy các diễn tiến.
1. Hồ sơ tử đạo dưới thời các cha dòng Tên
Hồ sơ đầu tiên xin phong thánh cho các anh hùng tử đạo Việt Nam là hồ sơ thầy giảng Anrê Phú Yên, được mệnh danh là người chứng thứ nhất. Hồ sơ này đuợc địa phận Goa, Ấn Độ, đứng tên, vì bấy giờ Việt Nam còn thuộc địa phận Goa. Hồ sơ đệ trình ngày 21-8-1649, được địa phận Đà Nẵng xin mở lại ngày 11-11-1963, và do cha Paulus Molinari dòng Tên làm cáo thỉnh viên. Năm 1886 đã nạp bản tường thuật mới. Ngoài ra trong văn khố dòng Tên ở Roma còn có danh sách và tường thuật cuộc xưng đạo và tử đạo của các giáo dân ở miền Trung, được lưu trữ trong các tập Japsin 68, 70. Tại Bắc Việt có hồ sơ của Cha Bucharelli, bị bắt và tử đạo cùng với 9 giáo dân Việt Nam năm 1723. Một hồ sơ khác về cuộc tử đạo của 4 cha dòng Tên và hai thầy giảng Việt Nam, đứng đầu là Cha Barthôlômô Alvarez, tử đạo năm 1737.
2. Hồ sơ tử đạo do các cha thừa sai Pháp
– Theo lệnh của Đức Cha Lambert De La Motte, hai Thừa Sai Chevreuil và Hainques đã hoàn tất hồ sơ của 38 vị có tên, và 32 vị vô danh tử đạo trong khoảng 1664-1668. Bộ Truyền Giáo đã ký sắc lệnh ngày 21-3-1678 để tiến hành theo đúng thủ tục toà thánh. Tập hồ sơ bị thất lạc nhiều, nay chỉ còn một phần in trong Histoire de la Mission de Cochinchine, tập I, trang 28-42.
– Với cuộc bắt đạo khủng khiếp của Minh Mệnh, hai Đức Cha Retord và Cuénot đã làm bản tường trình rất dài và tâu về toà thánh. Năm 1840 Đức Giáo Hoàng Grêgoriô XVI đã triệu tập cơ mật viện Hồng Y và tuyên dương một số vị tử đạo thuộc các giáo đoàn của Pháp và dòng Đa Minh, Tây Ban Nha. Hồ sơ của Pháp mang tên Gagelin và các bạn tử đạo, đệ nạp ngày 25-4-1840, năm 1843 thêm hai linh mục chết dưới thời Tây Sơn. Trong hồ sơ này còn được sát nhập 4 vị chết dưới thời Thiệu Trị và Tự Đức. Khi phong Chân Phúc ngày 27-5-1900, 38 vị trong hồ sơ này được nhập chung với hồ sơ của dòng Đa Minh và các vị tử đạo ở Trung Hoa.
– Sau cuộc bắt đạo của Tự Đức, các giám mục bắt đầu thu thập các tài liệu và chính thức đệ trình hồ sơ năm 1867 do Cha Pallard làm cáo thỉnh viên. Toà thánh chấp nhận và ra lệnh điều tra theo đúng thủ tục. Năm 1878 toàn bộ tài liệu được in và sắc lệnh 13-2-1879 ghi nhận 21 vị tử đạo Việt nam cùng với 13 vị tử đạo Trung Hoa lên bậc Đáng Kính. Năm 1889 thêm hồ sơ của Cha Phêrô Lựu. Sau cùng chủng sinh Phêrô Diệu bị gạt ra khỏi sổ các vị được phong Chân Phúc ngày 2-5-1909.
– Hồ sơ Phêrô Khang và 44 bạn tử đạo tại địa phận Tây Bắc Việt (trong khoảng 1858-1861). Hồ sơ này đệ nạp năm 1913.
– Năm 1875 Cha Cussac xin mở lại hồ sơ Phaolô và Gioan Châu, Giacôbê Thông và 40 bạn tử đạo, trong khoảng 1858-1861 thuộc hai địa phận Vinh và Qui Nhơn. Hồ sơ này đệ nạp năm 1918, 1921. Hồ sơ Phaolô Châu trước đây được làm chung trong hồ sơ của Đại Hàn do Đức Cha Berneux đứng đầu.
3. Hồ sơ do các cha dòng Đaminh thiết lập
– Ngay khi Minh Mệnh bắt đạo dữ tợn trong các năm 1838, 1839, Thừa Sai Hermosilla đã gửi bản tường trình về toà thánh và Đức Giáo Hoàng Grêgoriô XVI đã tuyên dương trong cơ mật viện Hồng Y ngày 29-4-1840. Hồ sơ đứng tên Đức Cha Delgado đã được ngài chấp thuận ngày 19-6-1840. Ngày 19-11-1897 Đức Giáo Hoàng Lêo XIII cho thảo luận và 25-3-1900 ra sắc lệnh tuyên nhận các ngài là những vị tử đạo. Ngày 27-5-1900, 26 vị tử đạo thuộc giáo đoàn Đa Minh được tôn phong Chân Phúc cùng với 38 vị trong các giáo đoàn thuộc Hội Thừa Sai Paris.
– Hồ sơ của hai vị tử đạo đứng đầu sổ các thánh tử đạo Việt Nam là Gil Federich Tế và Liziano Đậu bắt đầu từ năm 1769 do Đức Cha Hernandez Tuấn đệ nạp, sau này thêm hồ sơ của Cha Vinhsơn Liêm và Castanheda Gia. Đến năm 1891 hồ sơ được thêm bốn đấng tử đạo tại Hải Dương là Đức Cha Hermosilla, Berio Ochoa, Cha Almato và Thầy Khang. Tám vị được phong Chân Phúc ngày 20-5-1906.
– Hồ sơ vĩ đại nhất trong lịch sử với 1315 vị tử đạo (trong khoảng 1857-1862) do Đức Cha Diaz Sanjurjo An đứng đầu. Công cuộc điều tra bắt đầu từ năm 1883 do Cha Fernandez theo lệnh Đức Cha Onhate Thuận. Hồ sơ được chấp thuận ngày 14-11-1917. Sau này 27 trường hợp vô danh được loại ra còn lại 1288 vị. Tuy nhiên Bộ Phong Thánh không thể nghiên cứu hồ sơ dầy cộm, gồm mười pho sách in lớn, nên đã yêu cầu chọn một số vị đặc sắc. Ngày 3-5-1949 dòng Đa Minh quyết định làm hồ sơ mới, đứng đầu là hai vị giám mục Sanjurjo An, Sampedro Xuyên và 23 bạn tử đạo Việt Nam. Đức Giáo Hoàng Piô XII đã tôn phong 25 vị lên hàng Chân Phúc ngày 29-4-1951.
4. Hồ sơ phong Hiển Thánh cho 117 Chân Phúc tử đạo Việt Nam
Tất cả mọi thành phần Dân Chúa tại Việt Nam từ trước đã mong ước các Chân Phúc tử đạo tiền nhân được tôn phong Hiển Thánh và được toàn thể giáo hội tôn kính cùng với các vị thánh tử đạo Rôma, Pháp, Uganda, Nhật Bản, Đại Hàn. Nhưng chưa có ai làm gì chính thức theo thủ tục của giáo hội. Mãi đến ngày 16-11-1985 Đức Hồng Y Giuse Trịnh Văn Căn, chủ tịch Hội Đồng Giám Mục (HĐGM) Việt Nam, mới chính thức gửi thỉnh nguyện thư lên Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II và chỉ định linh mục Vinhsơn Trần ngọc Thụ làm cáo thỉnh viên. Trong thư gửi Đức Thánh Cha, Đức Hồng Y Căn đã viết: “Năm 1985 này, kỉ niệm 25 năm thành lập hàng giáo phẩm và thiết lập các giáo phận, theo đúng thể thức giáo luật, con trân trọng xin Đức Thánh Cha cho lệnh mở lại hồ sơ các Chân Phúc tử đạo Việt Nam và cứu xét việc tôn phong các ngài lên bậc Hiển Thánh. Cả dân tộc Việt Nam, trong nước cũng như ngoài nước, nhất trí với con để dâng lời thỉnh nguyện này. Hội Đồng Giám Mục Việt Nam đồng thanh quyết nghị đệ lên Đức Thánh Cha bức thư thành khẩn hôm nay, mục đích là để làm vinh danh Thiên Chúa, củng cố niềm Tin Cậy Mến của cộng đoàn tín hữu chúng con…”
Hưởng ứng với HĐGM Việt Nam, các thư thỉnh nguyện tới tấp đệ lên Đức Thánh Cha: ngày 28-12-1985 do Cha Damian Byrne, bề trên tổng quyền dòng Đaminh, ngày 2-2-1986 do Cha Jean Paul Bayzelon, bề trên tổng quyền Hội Thừa Sai Paris, ngày 15-4-1986 do Đức Hồng Y Vilnet, chủ tịch HĐGM Pháp, ngày 13-5-1986 do Đức Hồng Y Vidal, chủ tịch HĐGM Phi Luật Tân, ngày 19-6-1986 do Đức Tổng Giám Mục Gabino chủ tịch HĐGM Tây Ban Nha.
Theo ý Đức Hồng Y Căn, danh xưng của hồ sơ này là: Linh Mục Anrê Dũng Lạc và Các Bạn Tử Đạo tại Việt Nam. Tuy nhiên Bộ Phong Thánh góp ý nên lấy thêm một số vị nữa. Do đó với 96 vị tử đạo Việt Nam thêm vào, gồm: Toma Thiện đại diện cho miền Trung và giới trẻ, Emmanuele Phụng, đại diện cho miền Nam và trưởng gia đình cũng như quý chức. Về phía 11 thừa sai Đaminh có Đức Cha Hermosilla và Berrio Ochoa đại diện cho 8 giám mục, về phía 10 thừa sai thuộc Hội Truyền Giáo Paris có Cha Vénard đại diện cho các linh mục thừa sai. Ngày 18-4-1986 Bộ Phong Thánh công bố nghị định về danh xưng như sau: Martyres Vietnamiae: Andreas Dung Lac, sac.; Thomas Thien et Emmanuel Phung, laici; Hieronymus Hermosilla, Valentinus Berrio Ochoa, episc., ỌP. et alii 6 Episcopi; Theophanus Venard, sac. M.ẸP et alii 105 Socii (occ. saecc. XVIII-XIX).
Ngày 18-4-1986 Bộ Phong Thánh còn nhân danh HĐGM Việt Nam để xin Đức Thánh Cha tha điều kiện một phép lạ theo giáo luật. Ngày 5-6-1986, Bộ Phong Thánh công bố quyết định của Đức Thánh Cha tha điều kiện phép lạ, trong đó nêu rõ lý do là trong giáo đoàn Việt Nam vẫn còn trung thành giữ vững đức tin một cách phi thường nhờ gương sáng và lời cầu khẩn của các Chân Phúc tử đạo, ngoài ra đã có những dấu chỉ và một số phép lạ rõ rệt do các vị Tử đạo nói trên.
Ngày 22-6-1987 Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II triệu tập cơ mật viện với sự có mặt của 28 Hồng Y và 70 Giám Mục để, ngoài các việc trọng đại trong giáo hội hoàn vũ có quyết định chấp thuận 4 hồ sơ phong thánh, trong đó có hồ sơ 117 Chân Phước tử đạo Việt Nam.
Về ấn định ngày làm lễ tôn phong, các cáo thỉnh viên đã đề nghị vào Chúa Nhật truyền giáo 18-10-1987 trùng với Thượng Hội Đồng Giám Mục Thế Giới, vì giáo dân sẽ có đông đảo thành phần tham dự và mang nhiều ý nghĩa giáo dân vì trong số 117 vị có 59 vị là giáo dân. Tuy nhiên vì chương trình chung của giáo hội, lễ phong thánh cho 117 vị tử đạo Việt Nam chỉ có thể thực hiện trong năm 1988. Vì thế các cáo thỉnh viên lại thỉnh cầu chọn ngày 29-6-1988 là lễ hai Thánh Phêrô và Phaolô Tông Đồ hoặc các Chủ Nhật 26-6, 19-6. Sau Cơ Mật Viện, Đức Thánh Cha đã nhận lời viếng thăm mục vụ nước Áo vào Chúa Nhật 26-6 nên lễ tôn phong Hiển Thánh cho 117 Chân Phúc tử đạo Việt Nam được ấn định ngày 19-6-1988.
Ngay sau Cơ Mật Viện, Đức Hồng Y Casaroli, Quốc Vụ Khanh toà thánh, đã đánh điện báo tin cho Đức Hồng Y Căn về quyết định của Đức Thánh Cha sẽ làm lễ tôn phong cho các Chân Phúc tử đạo Việt Nam trong vòng tháng 6. Lúc 18g20 ngày 26-6-1987 Đức Hồng Y Căn đã đánh điện cám ơn Tòa Thánh và quả quyết rằng toàn thể giáo hội Việt Nam ăn mừng khi nghe tin Đức Thánh Cha nghị quyết phong Hiển Thánh cho các Chân Phúc tử đạo Việt Nam.
Lm Vũ Thành
