CN 4182: ĐẶT TÊN CON THEO HOÀI BÃO CỦA CHA MẸ
Khi tôi còn rất nhỏ, khoảng 7, 8 tuổi thì mẹ tôi đã nói về cách đặt tên của ông nội mẹ, tức là ông cố của tôi. Mẹ tôi nói ông nội của mẹ là một nhà Nho và đã làm quan dưới thời Vua nhà Nguyễn. Ông cố tôi có 6 người con trai liên tiếp rồi mới có thêm 2 người con gái út.
Ống cố vui mừng vì có 6 con trai liên tiếp mà ông ngoại tôi là người con thứ tư. Ông cố đặt tên con theo 5 đức tính cao đẹp của một con người. Ông cố kỳ vọng nơi các con: Đó là ôn nhu, lương thiện, cung kính, cần kiệm, khiêm nhượng.
Người con cả là Bá Ôn. Người con thứ hai là Trọng Lương. Người con thứ ba là Trọng Cung. Người con thứ tư (ông ngoại tôi) tên Thúc Kiệm. Người con thứ năm tên Thúc Nhượng và người con thứ sáu tên Quý Đắc. Ai mà có năm loại mỹ đức này thì ở thời khắc nào, nơi chốn nào cũng giúp người, làm việc thiện. Các con của ông Cố tôi đều hiền lành và thành danh: Hai vị bác sĩ, 1 là Giám đốc bưu điện và hai người là công chức cao cấp của nhà nước.
Chữ lót của các ông cố tôi là cũng đặt theo tên của các người nổi tiếng tài đức bên Trung Hoa xưa. (Bá, Trọng, Thúc, Quý)
Còn cách thức của đa số dân gian: Khi xưa dân gian thường dùng 5 từ ngữ thân tộc là Bá, Mạnh, Trọng, Thúc, Quý làm tên đệm để phân biệt con bác, con chú. Con người anh cả đệm chữ Bá, con các em trai lần lượt đệm chữ Mạnh, Trọng, Thúc, Quý. Cũng có gia đình dùng chữ Bá cho toàn thể các con trai đời thứ nhất, chữ Mạnh cho đời thứ hai, đến đời thứ năm dùng tiếng Quý.
Bá (Mạnh) là con cả, Trọng là con hai, Thúc là con ba, Quý là con út. Thứ tự này sau có nhiều biến đổi, và ít khi dùng để gọi tên trong nhà nữa vì không phải nhà nào cũng đẻ được 4 người con trai. Tên thường hay gặp nhất là Bá và Thúc, trở thành "bác" và "chú", vì Trọng có nghĩa là người ở giữa. Từ đó mới có “trọng tài”, tức người ở giữa mà phân xử (chữ “tài” như trong “chế tài”).
Một năm có 12 tháng, mỗi mùa 3 tháng. Nên tháng Giêng, Hai, Ba thì gọi là Mạnh xuân, Trọng xuân, Quý xuân. Tương tự với ba mùa còn lại trong năm, và cứ ba tháng thì gọi là một Quý. Không thấy nói đến Bá và Thúc.
Ông cố tôi cũng đặt tên cho các cháu gái của ông. Mẹ tôi tên là Tố Nga tên ở trong tác phẩm Đoạn Trường Tân Thanh. Các cháu trai cũng có tên rất ý nghĩa.
Tôi nghĩ tặng cho con cháu một cái tên đẹp và có ý nghĩa thì cũng là nhắn nhủ cho họ biết rằng họ cần phải sống tốt để xứng đáng với ý nghĩa cái tên mà họ được ông bà và cha mẹ đặt cho. Thật là sự thâm thuý trong cuộc sống!
Kim Hà, 24/6/2019
